Στο εύλογο ερώτημα, γιατί η Εταιρεία Μελέτης Νέου Ελληνισμού και το περιοδικό «Μνήμων» οργάνωσαν ένα συνέδριο για το 1821, θα μπορούσαν να δοθούν διάφορες απαντήσεις: ότι πλησιάζουν τα 200 χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης και θα θέλαμε να συμβάλουμε, έστω έμμεσα, στη δημιουργία των προϋποθέσεων για να τιμηθεί η επέτειος αυτή με την εγκυρότητα και την πολυφωνία που της αξίζει ότι ο εορτασμός μιας τέτοιας επετείου είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να αφεθεί μόνο σε εθνικιστικούς πανηγυρισμούς, ιδεολογική χρήση, προχειρότητες και ερασιτεχνισμούς ή σε επιμέρους πρωτοβουλίες όσων θέλουν να αποτυπώσουν μόνο το δικό τους στίγμα. Κάποιες μάλιστα από αυτές τις στοχευμένες πρωτοβουλίες έχουν ήδη αρχίσει.
Θα ήταν επομένως ουσιαστική παράλειψη από τη μεριά των ιστορικών -χρησιμοποιώ τον όρο ιστορικοί με την ευρύτερη δυνατή έννοιά του- να μην φροντίσουν να τιμηθεί αυτή η επέτειος με έργα ουσιαστικά. Δεν νομίζω ότι τελικά ευσταθεί η εύλογη αλλά πρόχειρη δικαιολογία ότι η χώρα διέρχεται μια βαθύτατη κρίση και επομένως τέτοιες σκέψεις, που έχουν και κάποιο χρονικό ορίζοντα ακόμη μπροστά τους, αποτελούν πολυτέλεια ή μπορούν να περιμένουν. Θυμίζω ότι η εκατονταετηρίδα της Επανάστασης, λόγω της ακόμη πιο κρίσιμης από ό,τι σήμερα δεκαετίας του 1920, εορτάστηκε καθυστερημένα, το 1930, είχε αξιοσημείωτη για την εποχή της προετοιμασία και σημαντικά και ποικίλα αποτελέσματα.
Σε όλα αυτά, ήλθε να προστεθεί μια βασική θέση της οργανωτικής επιτροπής του συνεδρίου ότι, με αφορμή την επέτειο των 200 χρόνων, είναι ευκαιρία να θέσουμε πάλι το '21 ως ένα από τα κεντρικά σημεία της ελληνικής, και όχι μόνον, ιστοριογραφίας, κάτι που δεν έκαναν, για διάφορους και εξηγήσιμους λόγους, οι ιστορικοί των δεκαετιών 1970 και 1980, όταν επιχείρησαν, μετά τη δικτατορία, να ανανεώσουν τις ιστορικές σπουδές. Το ενδιαφέρον στράφηκε τότε στην οικονομική και κοινωνική ιστορία, τον ευρύτερο 19ο αιώνα, για να μετακινηθεί λίγο αργότερα στα πολλαπλά φαινόμενα του Μεσοπολέμου και να αγκιστρωθεί τελευταία σ' αυτά της Κατοχής και του Εμφυλίου. Έτσι, μειώθηκαν δραματικά οι έρευνες και μελέτες για το 1821 -εξαίρεση αποτελεί η ενασχόληση με τον ελληνικό Διαφωτισμό-, με δυσκολία διδάσκεται η Ελληνική Επανάσταση στα ελληνικά πανεπιστήμια και οι νέοι εξακολουθούν, λόγω των αγκυλώσεων της παιδείας μας, να το βλέπουν με τις όχι ευχάριστες αναμνήσεις από τους σχολικούς εορτασμούς, τους βερμπαλισμούς των ομιλητών και τα στερεότυπα των σχολικών εγχειριδίων.
Η πολυπλοκότητα ωστόσο της Ελληνικής Επανάστασης, το ότι αποτελεί μείζον γεγονός όχι μόνο της ελληνικής αλλά και της ευρωπαϊκής ιστορίας, το πλήθος των ανεκμετάλλευτων ακόμη πηγών για τη μελέτη της, η ανάγκη να αναθεωρηθούν πολλές από τις εδραιωμένες αντιλήψεις γι' αυτήν και άλλα πολλά, όλα αυτά δικαιολογούν ό,τι παραπάνω είπα, ότι δηλαδή μπορεί, αν σκύψουμε πάλι σ' αυτήν συστηματικά, να συμβάλει η προσπάθειά μας σε μια νέα, γενικότερη, ώθηση της ιστοριογραφίας μας. [...] (Χρήστος Λούκος, Οι Στόχοι του Συνεδρίου)