1ος τόμος :

Από τον Τζιόττο στην Ανναγέννηση  ΤΖΙΟΤΤΟ ΜΑΖΑΤΣΙΟ ΠΑΟΛΟ ΟΥΤΣΕΛΛΟ ΠΙΕΡΟ ΝΤΕΛΑ ΦΡΑΝΤΣΕΣΚΑ ΦΡΑ ΑΝΤΖΕΛΙΚΟ ΦΙΛΙΠΠΟ ΛΙΠΠΙ ΜΠΟΤΤΙΤΣΕΛΛΙ ΒΑΝ ΑΥΚ ΒΑΝ ΝΤΕΡ ΒΑΥΝΤΕΝ ΙΕΡΩΝΥΜΟΣ ΜΠΟΣ ΜΑΝΤΕΝΙΑ ΑΝΤΟΝΕΛΛΟ ΝΤΑ ΜΕΣΣΙΝΑ ΤΖΙΟΒΑΝΝΙ ΜΠΕΛΛΙΝΙ ΛΕΟΝΑΡΝΤΟ ΝΤΑ ΒΙΝΤΣΙ

2ος τόμος:

Από την αναγέννηση στον Γκρέκο

Μιχαήλ Άγγελος Ραφαήλ Καρπάτσιο Τζιορτζιόνε Τισιανός Τιντορέττο Βερονέζε Γκρύνεβαλντ Ντύρερ Χόλμπαιν Μπρέγκελ Καραβάτζιο Ελ. Γκρέκο

Συνεργάστηκαν στην ελληνική έκδοση: Φ. ΑΜΠΑΤΖΟΠΟΥΛΟΥ, Μ. ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ, Δ. ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΥ, Ε. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ-GIULIANO, Λ. ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΟΥ-ΚΑΜΠΑΝΙΟΛΣ, Β. ΕΠΙΘΥΜΙΑΔΗΣ, Π. ΚΑΪΤΑΤΖΗΣ, Χ. ΚΟΝΤΑΞΑΚΗΣ, Μ. ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ, ΤΖ. ΚΟΥΛΕΪΜΑΝΗ, Λ. ΛΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ, Μ. ΜΑΥΡΟΕΙΔΗ, Ν. ΜΙΣΙΡΛΗ, Α. ΞΗΡΟΥΧΑΚΗ, Π. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, Μ. ΠΕΝΤΑΖΟΥ, Α. ΠΕΡΙΣΤΕΡΑΚΗ, Γ. ΠΛΟΥΜΙΔΗΣ, Ε. ΣΤΕΦΑΝΑΚΗ, Ε. ΤΟΥΛΟΥΠΑ, Ρ. ΧΑΤΖΗΔΑΚΗ, Τ. ΧΑΤΖΗΣ

Ο τόμος "Από την Αναγέννηση στον Γκρέκο" περιλαμβάνει μερικούς από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες όλων των εποχών, από το Μιχαήλ Άγγελο, το Ραφαήλ και τον Τισιανό ως το Δομήνικο Θεοτοκόπουλο, που πέρασε στην αιωνιότητα με το όνομα Ελ Γκρέκο - Ο Έλληνας. Για το Μιχαήλ Άγγελο θεωρήσαμε ότι έπρεπε να πλουτίσουμε την ύλη και προσθέσαμε ένα οκτασέλιδο - τέσσερεις έγχρωμες εικόνες και ένα μέρος της βιογραφίας του από τον Τζιόρτζιο Βαζάρι. Για το μεγάλο Έλληνα, τον Γκρέκο, προσθέσαμε δώδεκα σελίδες - τέσσερεις έγχρωμες εικόνες από τα έργα του που βρίσκονται στην Εθνική Πινακοθήκη και στο Μουσείο Μπενάκη και οκτώ σελίδες με κείμενα των Νίκου Καζαντζάκη, Παναγιώτη Κανελλόπουλου, Κωνσταντίνου Δ. Μέρτζιου, Αλέξανδρου Γ. Ξύδη, Κώστα Ουράνη, Ζαχαρία Παπαντωνίου, Παντελή Πρεβελάκη, και Μανόλη Χατζηδάκη. Θελήσαμε έτσι να τιμήσουμε το μόνο Έλληνα ζωγράφο της εποχής εκείνης που όχι μόνο ξεπέρασε τα όρια της Ελλάδας αλλά πλούτισε και την κληρονομιά της ανθρωπότητας. Αν το πετύχαμε, το χρωστάμε στους φίλους και συνεργάτες μας. Γι' αυτό θέλουμε να ευχαριστήσουμε και από δω τον κ. Αλέξανδρο Γ. Ξύδη για την ουσιαστική προσφορά του στη θεώρηση του δοκιμίου της κ. Α. Παλλουκκίνι· την κ. Αγάπη Βασιλάκη-Καρακατσάνη καθώς και την κ. Κατερίνα Σπετσιέρη-Beschi για την πολύτιμη συμβολή τους τόσο στο τεύχος του Γκρέκο όσο και στην έκδοση των "Μεγάλων Ζωγράφων" γενικότερα· την επιμελήτρια της εκδόσεως κ. Ρένα Χατζηδάκη για την ιδέα και την κατάρτιση της ανθολογίας ελληνικών κειμένων για τον Γκρέκο· τον κ. Παναγιώτη Κανελλόπουλο για την άδεια που μας έδωσε να αναδημοσιεύσουμε ένα απόσπασμα από την πρόσφατη έκδοση του βιβλίου του "Ιστορία του Ευρωπαϊκού Πνεύματος"· τον κ. Παντελή Πρεβελάκη για την ηθική του συμπαράσταση και τις σοφές συμβουλές του· το Διευθυντή της Εθνικής Πινακοθήκης και του Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτζου κ. Ανδρέα Ιωάννου καθώς και το Διευθυντή του Μουσείου Μπενάκη κ. Μανόλη Χατζηδάκη για την προθυμία τους να μας επιτρέψουν να φωτογραφίσουμε τα έργα του Γκρέκο και τη γενικότερη συμπαράστασή τους· τέλος, όλους τους άλλους συνεργάτες μας, που με την ευσυνειδησία και τη φροντίδα τους συνετέλεσαν ώστε να βγη ο Γκρέκο -αλλά και ολόκληρος ο τόμος- σε υψηλό επίπεδο από άποψη ουσίας, καλαισθησίας και τεχνικής.

3ος τόμος:

Από τον 17ο αιώνα στον 19ο.

Ρούμπενς Φρανς Χαλς Βαν Ντάυκ Ρέμπραντ Βερμέερ Βελάσκεθ Μουρίλλο Πουσσέν Βαττώ Φραγκονάρ Χόγκαρθ Γκουάρντι Κόνσταμπλ Νταβίντ Γκόγια

Συνεργάστηκαν για την ελληνική έκδοση: Φ. ΑΜΠΑΤΖΟΠΟΥΛΟΥ, Μ. ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ, Δ. ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΥ, Ε. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ-GIULIANO, Λ. ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΟΥ-ΚΑΜΠΑΝΙΟΛΣ, Β. ΕΠΙΘΥΜΙΑΔΗΣ, Π. ΚΑΪΤΑΤΖΗΣ, Χ. ΚΟΝΤΑΞΑΚΗΣ, Μ. ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ, ΤΖ. ΚΟΥΛΕΪΜΑΝΗ, Λ. ΛΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ, Μ. ΜΑΥΡΟΕΙΔΗ, Ν. ΜΙΣΙΡΛΗ, Α. ΞΗΡΟΥΧΑΚΗ, Π. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, Μ. ΠΕΝΤΑΖΟΥ, Α. ΠΕΡΙΣΤΕΡΑΚΗ, Γ. ΠΛΟΥΜΙΔΗΣ, Ε. ΣΤΕΦΑΝΑΚΗ, Ε. ΤΟΥΛΟΥΠΑ, Ρ. ΧΑΤΖΗΔΑΚΗ, Τ. ΧΑΤΖΗΣ, Α. ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ

Τα όρια της μιας εποχής από την άλλη δεν μπορεί ποτέ να είναι ακριβή, μπορεί όμως να ξεχωρίση κανείς τις εποχές με βάση το γενικό τους πνεύμα. Από το δέκατο έβδομο αιώνα μπορούμε να πούμε ότι αρχίζει μια εποχή όπου η τέχνη δε λειτουργεί αποκλειστικά και μόνο για τη θρησκεία και για τους ευγενείς: σ' αυτή την περίοδο γίνεται προσιτή στις λαϊκές τάξεις. Οι καλλιτέχνες δεν είναι εγκατεστημένοι στα παλάτια, αλλά έχουν τα εργαστήριά τους ανάμεσα στα μαγαζιά και τα σπίτια· το περιβάλλον αυτό γίνεται βίωμά τους, γίνεται εντύπωση, γίνεται θέμα ζωντανό. Το κρεοπωλείο με τα κρεμασμένα αρνιά, η νυχτερινή περίπολος, η ιατρική σχολή ("Μάθημα Ανατομίας") γίνονται πηγή αλήθειας και έμπνευσης για τον Ρέμπραντ. Οι λαϊκές φυσιογνωμίες παίρνουν θέση στις συνθέσεις του Πουσσέν, κι ενώ τα θέματά του είναι μυθολογικά, τα μοντέλα του είναι οι ίδιοι οι άνθρωποι που τον περιβάλλουν. Τα γεγονότα, πολιτικά και κοινωνικά, μπαίνουν βαθιά στην ψυχή του Γκόγια, και το έργο του μεταδίδει όλη τη συγκίνησή του αυτή στις λαϊκές τάξεις· ζωγραφίζει τους βασιλιάδες, με δική τους παραγγελία, και τους σαρκάζει αδυσώπητα. Η "Μάγια", η δούκισσα, γι' αυτόν είναι μια αισθησιακή γυναίκα, που θα τον συγκινούσε το ίδιο κι αν ήταν μια απλή γειτόνισσά του. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από το ρεαλισμό. Ωστόσο υπάρχουν εξαιρέσεις, όπως ο Ρούμπενς και ο Νταβίντ· οι πομπώδεις συνθέσεις τους εντυπωσιάζουν, το αναμφισβήτητο ταλέντο τους προκαλεί θαυμασμό. Ο πρώτος βέβαια βρίσκεται στο μεταίχμιο του δέκατου έκτου προς το δέκατο έβδομο αιώνα και είναι εγκατεστημένος στα παλάτια των ευγενών. Ο δεύτερος έζησε τη Γαλλική Επανάσταση, ζυμώθηκε με μπαρούτι και αίμα, θα μας δώσει ρεαλιστικές συνθέσεις με θέματα της εποχής του, όπως "Ο Μαρά δολοφονημένος", αλλά τελικά θα εκφράσει το πνεύμα του Ναπολέοντα, ζωγραφίζοντας τεράστιες συνθέσεις με θέμα τη στέψη του αυτοκράτορα και νεοκλασικά έργα με ιστορικά και μυθολογικά θέματα. Τέλος η εμφάνιση του Κόνσταμπλ θα ρίξει μια γέφυρα ανάμεσα στον Πουσσέν και τον ιμπρεσιονισμό, το πιο σημαντικό ζωγραφικό κίνημα του δέκατου ένατου αιώνα.

4ος τόμος:

Από τον 19ο αιώνα στον 20ο.

Η ζωγραφική του 19ου αιώνα, και ειδικότερα η γαλλική ζωγραφική με τις διάφορες σχολές της, είναι αρκετά γνωστή στην Ελλάδα, επειδή έχομε παρακολουθήσει στενά την παιδεία και τον πολιτισμό της Γαλλίας· ακόμα οι ιστορίες των νέων ανθρώπων που έσπασαν τις παραδόσεις κι έφεραν "νέο ρίγος" στην Τέχνη, οι ιστορίες του Βαν Γκογκ, του Γκωγκέν, του Τουλούζ-Λωτρέκ, έχουν τέτοια δραματικά και ηρωικά στοιχεία ώστε δεν έχουν αφήσει κανέναν ασυγκίνητο. Ωστόσο νομίζαμε ότι ο τόμος αυτός αποτελεί προσφορά· και οι λόγοι είναι πολλοί. Πρώτα απ' όλα, αρκετοί από τους ζωγράφους που περιλαμβάνει ο τόμος είναι άγνωστοι -ουσιαστικά ή και τυπικά- στο ελληνικό κοινό. Έπειτα, και όσοι ακόμα είναι ευρύτερα γνωστοί, όπως π.χ. ο Ντελακρουά ή ο Βαν Γκογκ, παρουσιάζονται τώρα με τρόπο σύγχρονο και επιστημονικό, με εμπεριστατωμένες κριτικές μονογραφίες γραμμένες από διάσημους ιστορικούς της Τέχνης και τεχνοκρίτες της εποχής μας. Μέσα από το σύνολο των κριτικών αναλύσεων και των εγχρώμων πινάκων του τόμου απλώνεται μπροστά στα μάτια μας ολόκληρος ο δέκατος ένατος αιώνας: ο κλασικισμός του Ένγκρ, η κοινωνική τέχνη του Ντωμιέ, ο ρομαντισμός, το πάθος και ο φιλελληνισμός του Ντελακρουά· ακόμα το κίνημα του εμπρεσιονισμού, οι μεταεμπρεσιονιστές, ο συμβολισμός· ο μεγάλος σύγχρονος ζωγράφος Καντίνσκυ μας εισάγει στην τέχνη της εποχής μας. Αλλά ίσως το πιο σημαντικό στοιχείο της έκδοσης είναι ότι η παρουσίαση των ζωγράφων, των σχολών και των κινημάτων δεν γίνεται με τη συνηθισμένη στατική μέθοδο· γίνεται μέσα από μια αδιάκοπη και ζωντανή παραβολή και κριτική αντιμετώπιση πινάκων, ιδεών, ατόμων. Και από αυτή την άποψη ο 19ος αιώνας έχει πάρα πολύ ενδιαφέρον: είναι η εποχή των μεγάλων επαναστάσεων στην Τέχνη, η εποχή που άνοιξε καινούριους δρόμους, που προετοίμασε το έδαφος για τον κυβισμό, το σουρρεαλισμό, την αφηρημένη τέχνη. Σήμερα η ζωγραφική του Ρενουάρ ή του Μανέ μας φαίνεται "φυσική"· κι όμως πάρα πολλά από τα έργα που περιλαμβάνονται στον τόμο προκάλεσαν αληθινό σκάνδαλο στην εποχή τους και άλλαξαν ριζικά τις αντιλήψεις των ανθρώπων και την πορεία της ζωγραφικής. Η καθοριστική αυτή εποχή στην Ιστορία της Τέχνης εμφανίζεται λοιπόν συνθετικά, και αυτός είναι ο κύριος λόγος για τον οποίο πιστεύομε πως ο τόμος "Από τον Δέκατο Ένατο Αιώνα στον Εικοστό" φέρνει κάτι καινούριο στον ελληνικό χώρο.

Ένγκρ Ντελακρουά Ντωμιέ Μανέ Ντεγκά Σεζάν Μονέ Ρενουάρ Ρουσσώ Γκωγκέν Βαν Γκογκ Σερά Ένσορ Τουλούζ-Λωτρέκ Καντίνσκυ

Συνεργάστηκαν στην ελληνική έκδοση: Φ. ΑΜΠΑΤΖΟΠΟΥΛΟΥ, Μ. ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΥ, Δ. ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΥ, Ε. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ-GIULIANO, Λ. ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΟΥ-ΚΑΜΠΑΝΙΟΛΣ, Β. ΕΠΙΘΥΜΙΑΔΗΣ, Π. ΚΑΪΤΑΤΖΗΣ, Χ. ΚΟΝΤΑΞΑΚΗΣ, Μ. ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ, ΤΖ. ΚΟΥΛΕΪΜΑΝΗ, Λ. ΛΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ, Μ. ΜΑΥΡΟΕΙΔΗ, Ν. ΜΙΣΙΡΛΗ, Α. ΞΗΡΟΥΧΑΚΗ, Π. ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, Μ. ΠΕΝΤΑΖΟΥ, Α. ΠΕΡΙΣΤΕΡΑΚΗ, Γ. ΠΛΟΥΜΙΔΗΣ, Ε. ΣΤΕΦΑΝΑΚΗ, Ε. ΤΟΥΛΟΥΠΑ, Ρ. ΧΑΤΖΗΔΑΚΗ, Τ. ΧΑΤΖΗΣ

5ος τόμος:

20ος αιώνας

ΜΑΤΙΣ ΝΤΕΡΑΙΝ ΜΠΡΑΚ ΠΙΚΑΣΣΟ ΖΟΥΑΝ ΓΚΡΙ ΛΕΖΕ ΡΟΥΩ ΚΛΕΕ ΜΟΝΤΙΛΙΑΝΙ ΣΑΓΚΑΛ ΝΤΕ ΚΙΡΙΚΟ ΜΑΞ ΕΡΝΣΤ ΜΙΡΟ ΜΟΝΤΡΙΑΝ